Γαλλική Επανάσταση

Με τον όρο αυτό χαρακτηρίζονται τρεις μεγάλες επαναστάσεις στην ιστορία της σύγχρονης Γαλλίας (1789-92, 1830 και 1848), με σημαντικότερη ασφαλώς την πρώτη, που εισήγαγε το πολίτευμα της σύγχρονης αντιπροσωπευτικής (κοινοβουλευτικής) δημοκρατίας. Η Γ.Ε. του 1789. Η μεγάλη επανάσταση του 1789 στη Γαλλία, δίνοντας την αποφασιστική ώθηση για την επικράτηση των συνταγματικών ιδεωδών, της δημοκρατίας και του εθνικισμού, έμελλε να έχει τεράστια επίδραση στην κατοπινή ευρωπαϊκή ιστορία. Ήταν ο καρπός μιας βαθιάς αντίθεσης, που γινόταν ολοένα και οξύτερη στους κόλπους της γαλλικής κοινωνίας και την οποία η αδύναμη και αναποφάσιστη μοναρχία, όπως ενσαρκωνόταν στο πρόσωπο του Λουδοβίκου ΙΣΤ’, δεν στάθηκε ικανή να αντιμετωπίσει. Από τη μία μεριά οι ευγενείς και ο ανώτερος κλήρος, που είχαν υποταχθεί με δυσαρέσκεια στον απόλυτο συγκεντρωτισμό του Λουδοβίκου ΙΣΤ’, μολονότι διατηρούσαν το μεγαλύτερο μέρος από τα προνόμιά τους, έβλεπαν στην εξασθένηση της μοναρχίας μια καλή ευκαιρία για την ανάκτηση της κυριαρχικής τους δύναμης στη ζωή του τόπου. Από την άλλη η αστική τάξη, που είχε αποκτήσει ξεχωριστή θέση στην οικονομική ζωή της χώρας, χωρίς ωστόσο να αναγνωριστεί η σημασία της στον πολιτικό τομέα, θεωρούσε τα προνόμια των δύο τάξεων (ευγενών και κλήρου) ισχυρότατο εμπόδιο για την ανάπτυξη της οικονομικής της δραστηριότητας, και με ισχυρά τα ανώτατα πνευματικά της στρώματα χάρη στις ιδέες του Διαφωτισμού, απέβλεπε στην εξουδετέρωση αυτού του εμποδίου. Μπροστά σε μια τόσο βαθιά αντίθεση ο Λουδοβίκος ΙΣΤ’ δεν ήταν βέβαια ο ηγεμόνας που είχε την ικανότητα να εκλέξει με συνέπεια και αποφασιστικότητα μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων παρατάξεων, αντιλαμβανόμενος τις ανάγκες της χώρας. Γι’ αυτό η αντίθεση ήταν φυσικό να μεταβληθεί σε ανοιχτή σύγκρουση και να παρασύρει στον δρόμο της και την ίδια τη μοναρχία. Η αφορμή δόθηκε από την άθλια οικονομική κατάσταση του κράτους, του οποίου το έλλειμμα είχε φτάσει το 1786 σε υπέρογκο ύψος. Η απόπειρα επιβολής νέων φόρων απορρίφθηκε από τις προνομιούχες τάξεις και η σύγκληση των Γενικών Τάξεων, για πρώτη φορά μετά το 1614, θεωρήθηκε απ’ όλους η μόνη λύση για την αντιμετώπιση του οικονομικού χάους που επικρατούσε. Ο βασιλιάς υποχώρησε στο γενικό αυτό αίτημα. Με τα εγκαίνια της συνόδου των Γενικών Τάξεων (5 Μαΐου 1789), η πρωτοβουλία πέρασε στους αντιπροσώπους των αστών, που ζητούσαν σημαντικές μεταρρυθμίσεις, πολιτικές και κοινωνικές, τόσο με τα cahiers dedoléances (τεύχη παραπόνων), που περιλάμβαναν υπομνήματα με τα παράπονα και τα αιτήματα των αντιπροσώπων, όσο και με πολλά πολιτικά δοκίμια, όπως το περίφημο του Σιεγές.Το πρόβλημα του τρόπου της ψηφοφορίας που δημιουργήθηκε αμέσως στη συνέλευση των Γενικών Τάξεων, αν θα έπρεπε δηλαδή να ψηφίσουν κατά τάξεις, γεγονός που θα ευνοούσε τους ευγενείς και τον κλήρο, ή κατά κεφαλές, που θα ευνοούσε την Τρίτη Τάξη, δημιούργησε αδιέξοδο, που ώθησε την Τρίτη Τάξη να αυτοανακηρυχθεί εθνοσυνέλευση (17 Ιουνίου). Οι προνομιούχες τάξεις και ο βασιλιάς προσπάθησαν στην αρχή να αντισταθούν, αλλά μετά τον περίφημο Όρκο του σφαιριστηρίου (20 Ιουνίου), τα μέλη των δύο άλλων τάξεων ενώθηκαν σιγά-σιγά με τους αντιπροσώπους της Τρίτης Τάξης και στο τέλος ο ίδιος ο βασιλιάς αναγκάστηκε να διατάξει τους τελευταίους που δυστροπούσαν να ενωθούν με την Εθνοσυνέλευση. Την πρώτη αυτή αποφασιστική νίκη της Γ.Ε. ακολούθησε γρήγορα η άμεση επέμβαση του παρισινού λαού, που, αναστατωμένος από τη φήμη πως ο βασιλιάς ετοίμαζε πραξικόπημα και από την άφιξη νέων στρατευμάτων, στασίασε και κατέλαβε και κατεδάφισε τη Βαστίλη, το σύμβολο του παλιού καθεστώτος (14 Ιουλίου). Αποτέλεσμα της εξέγερσης αυτής ήταν η δημιουργία ενός δημοτικού συμβουλίου και της εθνοφρουράς με αρχηγό τον Λαφαγιέτ. Ενώ οι λαϊκές εξεγέρσεις συνεχίζονταν στις επαρχίες και τα χωριά, η Εθνοσυνέλευση (που από το έργο που είχε αναλάβει ονομάστηκε τώρα Συντακτική Συνέλευση), πήρε σπουδαίες αποφάσεις: κατάργησε το φεουδαρχικό καθεστώς και επομένως τα προνόμια των ευγενών και του κλήρου (4 Αυγούστου) και ψήφισε τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη (27 Αυγούστου), όπου διακηρύσσονται οι αρχές της ελευθερίας, της ισότητας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αδελφότητας. Στις 5 και 6 Οκτωβρίου επενέβη και πάλι ο λαός του Παρισιού, ο οποίος βάδισε προς τις Βερσαλίες και ανάγκασε τον βασιλιά (λίγο αργότερα τον ακολούθησε και η Συνέλευση) να εγκατασταθεί στο Παρίσι. Από τη στιγμή αυτή η πορεία της Γ.Ε. βρίσκεται όλο και περισσότερο κάτω από την πίεση του όχλου. Γι’ αυτό τον λόγο η Συνέλευση, που διάφορα μέλη της είχαν αρχίσει να φοβούνται, επεδίωξε να έρθει σε κάποια συνεννόηση με τον βασιλιά. Η απόπειρα αυτή δεν πέτυχε, γιατί ο Λουδοβίκος ΙΣΤ’ δεν στάθηκε ικανός να αποσπαστεί από τους αντιδραστικούς κύκλους. Οι ευγενείς μετανάστες (emigrés) συνωμότησαν για να πετύχουν την επέμβαση των ξένων δυνάμεων στη Γαλλία. Ο πολιτικός χάρτης του κλήρου (12 Ιουλίου 1790), που όριζε να εκλέγουν τους κληρικούς οι εκλογικές συνελεύσεις και οι κληρικοί να ορκίζονται πίστη στο έθνος, στον βασιλιά και στο σύνταγμα, δημιούργησε μια σοβαρή διαίρεση μεταξύ των συνταγματικών και των αντιδραστικών κληρικών και όξυνε τον ριζοσπαστικό χαρακτήρα της Γ.Ε. Ο Μιραμπό, που είχε προσπαθήσει να πετύχει κάποια συνεννόηση του βασιλιά με τη Συνέλευση, πέθανε την άνοιξη του 1791. Παράλληλα, με τη λέσχη των ιακωβίνων, έκφραση στην αρχή της μέσης και της μεγαλοαστικής τάξης, δημιουργήθηκαν λέσχες με τάσεις έντονα δημοκρατικές, όπως για παράδειγμα αυτή των κορδελιέρων. Τα πράγματα εξελίχθηκαν ραγδαία, όταν ο βασιλιάς επιχείρησε να αποδράσει προς τα βελγικά σύνορα στις 20 Ιουνίου 1791· αναγνωρίστηκε στη Βαρέν και οδηγήθηκε πίσω στο Παρίσι. Στην εθνοσυνέλευση, που ανέστειλε την εξουσία του βασιλιά, ακούστηκαν οι πρώτες δημοκρατικές φωνές, ενώ λίγο αργότερα η αποκατάσταση της εξουσίας του Λουδοβίκου ΙΣΤ’ έγινε με τίμημα τη σφαγή στο Πεδίο του Άρεως, όπου η εθνοφρουρά πυροβόλησε εναντίον του πλήθους που ζητούσε την αντικατάσταση του ηγεμόνα. Στο μεταξύ οι μετριοπαθέστεροι από τους ιακωβίνους ίδρυσαν τη νέα λέσχη των φεγιάν, ενώ μόνο μια μικρή μειοψηφία, με επικεφαλής τον Ροβεσπιέρο, έμεινε πιστή στην παλιά λέσχη. Στις 30 Σεπτεμβρίου 1791, η Συντακτική Συνέλευση διαλύθηκε, αφού συμπλήρωσε το σύνταγμα, που όριζε πως το πολίτευμα θα ήταν συνταγματική μοναρχία με νομοθετική συνέλευση, την οποία θα αποτελούσαν εκπρόσωποι μόνο από εκείνους που πλήρωναν φόρους. Η πολιτική της συντηρητικής αντίδρασης των φεγιάν απέτυχε για δύο λόγους: πρώτα γιατί στη Νομοθετική Συνέλευση (Οκτώβριος 1791 – Αύγουστος 1792) οι φεγιάν είχαν εξασθενήσει, επειδή στη Συντακτική Συνέλευση είχε ψηφιστεί ο όρος να μην επανεκλέγονται οι βουλευτές, ενώ γίνονταν όλο και ισχυρότεροι οι γιρονδίνοι που, αν και δεν επεδίωκαν κοινωνική επανάσταση, απέβλεπαν στην πραγματοποίηση της δημοκρατίας· ο δεύτερος λόγος της εξασθένησης των φεγιάν οφειλόταν στον πόλεμο. Μετά την απειλή από τον αυτοκράτορα της Αυστρίας και τον βασιλιά της Πρωσίας, σε μια διακήρυξη που έκαναν στο Πίλνιτς (Αύγουστος 1791), ότι θα επενέβαιναν στη Γαλλία αν η Γ.Ε. επιβουλευόταν τους άλλους ευρωπαϊκούς θρόνους, δημιουργήθηκε στη Γαλλία ένα φιλοπόλεμο κόμμα που περιλάμβανε τις παρατάξεις από τους γιρονδίνους μέχρι τους φεγιάν. Οι πρώτοι απέβλεπαν στην εξασθένηση της μοναρχίας, οι δεύτεροι στην ενίσχυσή της, ενώ μόνο οι πιο ριζοσπαστικοί δημοκράτες ήταν αντίθετοι στον πόλεμο. Στις 20 Απριλίου 1792 η Νομοθετική Συνέλευση, με την κυβέρνηση του Ντιμουριέ (γιρονδίνοι) κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Αυστρίας και στο πλευρό της τελευταίας πολύ γρήγορα τάχθηκε η Πρωσία. Ο πόλεμος, που άρχισε με καταστροφές, η κακή οικονομική κατάσταση, που επιδεινώθηκε εξαιτίας του πληθωρισμού των χαρτονομισμάτων που κόπηκαν με εγγύηση, και τα εκκλησιαστικά κτήματα, που είχε κατάσχει το κράτος το 1790 (ασεκινιά), δημιούργησαν ατμόσφαιρα υποψίας και δυσπιστίας, που ευνόησε τη νέα ανάπτυξη των λαϊκών λεσχών και τη βίαιη προπαγάνδα των δημοσιογράφων, όπως του Μαρά και του Εμπέρ. Αφού ο βασιλιάς απομάκρυνε από την κυβέρνηση τους γιρονδίνους και ανέθεσε την εξουσία στους φεγιάν και στους φίλους του Λαφαγιέτ, ο οποίος αντιδρούσε πια στη Γ.Ε., νέα λαϊκή εξέγερση που οργανώθηκε κυρίως από τον Νταντόν (Δάντων) δημιούργησε ένα νέο επαναστατικό δημοτικό συμβούλιο (την Κομούνα) και έκανε επίθεση στα ανάκτορα του Κεραμεικού (10 Αυγούστου 1792). Η Νομοθετική Συνέλευση κάτω από τη λαϊκή πίεση ανέστειλε τη βασιλική εξουσία, φυλάκισε τον βασιλιά και αποφάσισε την εκλογή νέας εθνοσυνέλευσης που θα ετοίμαζε νέο σύνταγμα και θα αποφάσιζε για την τύχη του Λουδοβίκου ΙΣΤ’. Η κατάσταση ξέφυγε σε μεγάλο βαθμό από το προσωρινό Εκτελεστικό Συμβούλιο, που θα ασκούσε την εξουσία ώσπου να συνέλθει η νέα εθνοσυνέλευση και ξέσπασε στις σφαγές του Σεπτεμβρίου. Η νέα εθνοσυνέλευση που συνήλθε στις 20 Σεπτεμβρίου 1792, συγκροτήθηκε από ένα πολυάριθμο, μάλλον άμορφο κέντρο (την πεδιάδα), από τη δεξιά (τους γιρονδίνους), που υποστήριζαν μια συντηρητική γραμμή, την αποκέντρωση και την ελεύθερη οικονομία (φιλελευθερισμό) και από την αριστερά (τους ορεινούς), στην πλειοψηφία τους ιακωβίνους, που ευνοούσαν μια αυθεντικότερη δημοκρατία, ενιαία κρατική διάρθρωση και επιπλέον, εξαιτίας του δεσμού τους με την Κομούνα και τους αβράκωτους (τους επαναστατικούς των άκρων), κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Η νέα εθνοσυνέλευση ενέκρινε παμψηφεί την κατάργηση της μοναρχίας (21 Σεπτεμβρίου) και στη δίκη εναντίον του βασιλιά οι ορεινοί, επικρατώντας των γιρονδίνων, πέτυχαν τη θανατική του καταδίκη. Ωστόσο, ο πόλεμος είχε πάρει ευνοϊκότερη πορεία χάρη στον ενθουσιασμό των εθελοντών και τις οργανωτικές ικανότητες του Νταντόν. Στο Βαλμί (20 Σεπτεμβρίου) ο γαλλικός επαναστατικός στρατός σταμάτησε στην πρωσική προέλαση και η νίκη του Ζεμάπ στις 6 Νοεμβρίου άνοιξε τον δρόμο για την κατάληψη του Βελγίου. Η εκτέλεση όμως του βασιλιά (21 Ιανουαρίου 1793), εκτός του ότι προκάλεσε την εξέγερση στη Βανδέα, στάθηκε μία από τις αιτίες που προκάλεσαν τον πρώτο συνασπισμό εναντίον της Γαλλίας με επικεφαλής την Αγγλία. Η στρατιωτική πίεση και ο οικονομικός αποκλεισμός όξυναν τη ριζοσπαστική μερίδα της Γ.Ε. Ο Ροβεσπιέρος παρουσίασε ένα νέο σχέδιο Διακήρυξης των δικαιωμάτων, στο οποίο είχε εξαφανιστεί ο όρος του απαραβίαστου της ιδιοκτησίας. Οι γιρονδίνοι, που είχαν αποκρούσει την υποστήριξη του Νταντόν, ωθώντας τον προς τους ορεινούς, τελικά χτυπήθηκαν στις 31 Μαΐου από την ένοπλη εξέγερση των αβράκωτων. Δύο μέρες αργότερα επακολούθησε η σύλληψη των γιρονδίνων βουλευτών. Το πραξικόπημα στις 2 Ιουνίου ενίσχυσε την εξουσία της Επιτροπής Εθνικής Σωτηρίας, που είχε καταρτιστεί από τον Απρίλιο και είχε γίνει το σπουδαιότερο όργανο του επαναστατικού καθεστώτος, με εμψυχωτή τον Ροβεσπιέρο. Η κατάσταση δεν ήταν εύκολη: η Βανδέα ήταν στις φλόγες, τα επαναστατικά στρατεύματα υποχωρούσαν και ο Ντιμουριέ (όπως είχε κάνει και ο Λαφαγιέτ) περνούσε στις τάξεις του εχθρού. Οι τοπικές αρχές αρνούνταν να αναγνωρίσουν την κεντρική εξουσία και οπλίζονταν εναντίον του Παρισιού. Η Επιτροπή Εθνικής Σωτηρίας κατάφερε να ξεπεράσει τις μεγαλύτερες δυσκολίες και παρουσίασε σε σύντομο χρονικό διάστημα το σύνταγμα του 1793, που βασιζόταν σε ριζοσπαστικές αρχές και νόμους υπέρ των χωρικών που πέτυχαν να επανασυνδέσουν το Παρίσι με την ύπαιθρο, ενώ παράλληλα υιοθέτησε αιτήματα των εξτρεμιστών, όπως για παράδειγμα τη γενική επιστράτευση, τη διατίμηση των ειδών διατροφής κλπ. Ο στρατός αναδιοργανώθηκε, κυρίως χάρη στον Καρνό, και η εισβολή στο γαλλικό έδαφος αναχαιτίστηκε. Από τις 10 Οκτωβρίου και ύστερα, όταν η εθνοσυνέλευση δήλωσε ότι η κυβέρνηση θα ήταν επαναστατική μέχρι την ειρήνη, άρχισε η περίοδος της Τρομοκρατίας και η αδιάκοπη λειτουργία του επαναστατικού δικαστηρίου. Μεταξύ των πρώτων θυμάτων ήταν η βασίλισσα Μαρία Αντουανέτα και αρκετοί γιρονδίνοι. Αφού με το διάταγμα της 4ης Δεκεμβρίου 1793 παγιώθηκε η Τρομοκρατία, ο Ροβεσπιέρος για ένα χρονικό διάστημα έπαιξε τον ρόλο του διαιτητή μεταξύ των αριστερών ιμπερτιστών και των δεξιών με επικεφαλής τον Νταντόν, που επεδίωκε την ειρήνη και τη συντηρητικότερη πολιτική. Ο Ροβεσπιέρος όμως γρήγορα θεώρησε πως είχε φτάσει η στιγμή να απαλλαγεί από τους εχθρούς του. Με την κατηγορία συμμετοχής στη συνωμοσία των ξένων ο Εμπέρ και άλλοι αρχηγοί της αριστεράς αποκεφαλίστηκαν στις 24 Μαρτίου 1794. Στις 5 Απριλίου, με αφορμή ένα σκάνδαλο στο οποίο ενεχόταν και ένας βουλευτής του Νταντόν, αποκεφαλίστηκε και ο ίδιος ο Νταντόν. Ωστόσο, η θρησκευτική του πολιτική, οι υπερβολικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που προπαγάνδιζε ο Σεν-Ζιστ, ο φόβος που επικρατούσε και μεγάλωσε με τον νόμο της 10ης Ιουνίου ο οποίος εγκαινίασε τη Μεγάλη Τρομοκρατία, ήταν από τις αιτίες που συνετέλεσαν στη δημιουργία μιας πλατιάς συνωμοσίας μέσα στην εθνοσυνέλευση, που ξέσπασε στις 27 Ιουλίου (9 Θερμιδόρ στο επαναστατικό ημερολόγιο) και οδήγησε δύο μέρες μετά στη λαιμητόμο τον ίδιο τον Ροβεσπιέρο και τους στενούς του συνεργάτες. Από τις 28 Ιουλίου 1794 έως τη δημιουργία του πρώτου Διευθυντηρίου (16 Οκτωβρίου 1795) μεσολάβησε η Θερμιδοριανή αντίδραση, με την ανάκληση των βουλευτών που είχαν προγραφεί, τη λευκή Τρομοκρατία εναντίον των ιακωβίνων και των ίδιων των αριστερών Θερμιδοριανών και με το νέο σύνταγμα του 1795, που περιόριζε και πάλι αισθητά τον αριθμό των εκλογέων, προέβλεπε δύο νομοθετικά σώματα και ένα εκτελεστικό (Διευθυντήριο), που το αποτελούσαν πέντε μέλη. Ύστερα από τις τολμηρές μεταρρυθμίσεις που είχαν επιχειρήσει οι ιακωβίνοι υπό την πίεση του πεινασμένου λαού και μέσα στο εφιαλτικό κλίμα της τρομοκρατίας και του πολέμου, η περίοδος της Θερμιδοριανής εθνοσυνέλευσης αντιπροσώπευε την αστική αντίδραση, όχι την αριστοκρατική και τη βασιλική. Μια ένοπλη επίθεση των βασιλικών εναντίον της εθνοσυνέλευσης (5 Οκτωβρίου 1795) αποκρούστηκε έγκαιρα. Στην ουσία η Γ.Ε. ξαναβρήκε τον δρόμο της που τον χαρακτήριζε η επικράτηση της αστικής τάξης επί της τάξης των ευγενών. Τα τέσσερα χρόνια του Διευθυντηρίου (Οκτώβριος 1795 – Νοέμβριος 1799) δεν προσέθεσαν τίποτα πραγματικά σημαντικό στην ιστορία της Γ.Ε. Αδύνατο συνταγματικά, μαχόμενο αδιάκοπα να διατηρήσει την ισορροπία με την υποστήριξη άλλοτε των αριστερών και άλλοτε των συντηρητικών δυνάμεων, ενώ παράλληλα υποχρεωνόταν συχνά να καταφεύγει στα όπλα για να διατηρήσει τη δύναμή του, το Διευθυντήριο αντιπροσωπεύει μάλλον την εποχή προπαρασκευής της ανόδου του Ναπολέοντα. Η Γ.Ε. του 1830. Η επανάσταση του 1830 ήταν μια νέα νίκη της αστικής τάξης εναντίον της αντιδραστικής πολιτικής του Καρόλου Ι’. Ύστερα από την ήττα των αντιδραστικών δυνάμεων στις εκλογές του 1827, ο βασιλιάς αναγκάστηκε να αντικαταστήσει τον πρωθυπουργό Βιλέλ (με τον οποίο είχε ασκήσει την αντιδραστική του πολιτική) με τον μετριοπαθή Μαρτινιάκ. Αλλά έναν χρόνο αργότερα ο βασιλιάς επωφελήθηκε από τις διακοπές της βουλής, έπαυσε την κυβέρνηση του Μαρτινιάκ και ανέθεσε τη νέα κυβέρνηση στον αρχηγό της άκρας δεξιάς, πρίγκιπα Πολινιάκ. Στην άμεση αντίδραση των φιλελευθέρων Γκιζό, Κουζέν και Θιέρσο, ο Πολινιάκ απάντησε με τη διάλυση της βουλής (Μάιος 1830) και τον προσδιορισμό νέων εκλογών, ενώ προσπάθησε να πετύχει την εύνοια της κοινής γνώμης με την εκστρατεία στο Αλγέρι. Όμως οι νέες εκλογές αύξησαν τον αριθμό των αντιθέτων. Ο Πολινιάκ αντέδρασε με τα περίφημα διατάγματα της 26ης Ιουλίου, με τα οποία κατέλυε την ελευθερία του Τύπου, διέλυε τη νέα βουλή, μετέβαλε τον εκλογικό νόμο περιορίζοντας τον αριθμό των ψηφοφόρων και όριζε νέες εκλογές. Τα μέτρα αυτά προκάλεσαν την έκρηξη της επανάστασης στο Παρίσι (27-29 Ιουλίου). Πολύ αργά αποφάσισε ο Κάρολος Ι’ να απομακρύνει τον Πολινιάκ και να παραιτηθεί ύστερα υπέρ του εγγονού του δούκα του Μπορντό. Η βουλή είχε ήδη ψηφίσει την πτώση της δυναστείας των Βουρβόνων και είχε διορίσει γενικό τοποτηρητή του βασιλείου τον Λουδοβίκο Φίλιππο της Ορλεάνης, που ανακηρύχθηκε βασιλιάς της Γαλλίας στις 7 Αυγούστου. Δύο μέρες αργότερα ορκίστηκε πίστη στον Χάρτη του Λουδοβίκου ΙΗ’, που είχε αναθεωρηθεί με πνεύμα φιλελεύθερο, ενώ η τρίχρωμη σημαία αντικατέστησε τη λευκή των Βουρβόνων. Αν η επανάσταση του 1830 σημείωσε τον θρίαμβο της φιλελεύθερης αστικής τάξης, δεν έλειψαν ωστόσο από αυτήν ομάδες της δημοκρατικής και ακόμα της σοσιαλιστικής αριστεράς, που, αν και αποτελούσαν μια μικρή μειοψηφία, άρχισαν να κάνουν αισθητή την αντίθεσή τους στη βασιλεία του Λουδοβίκου Φιλίππου. Η εξέγερση των εργατών της Λιόν τον Νοέμβριο του 1831, η αποτυχημένη λαϊκοδημοκρατική επανάσταση του Παρισιού τον Ιούνιο του 1832 και η δεύτερη και σοβαρότερη εργατική εξέγερση της Λιόν του 1834, εξεγέρσεις που κατέστειλε η κυβέρνηση, ήταν προμηνύματα της επανάστασης του 1848. Η Γ.Ε. του 1848. Η Γ.Ε. του 1848 είχε ως αιτία τη συντηρητική πολιτική του Λουδοβίκου Φιλίππου, που είχε γίνει ακόμα συντηρητικότερη στα τελευταία χρόνια της βασιλείας του, με τη συνεργασία του πρωθυπουργού Γκιζό. Η πολιτική αυτή, που για να επικρατήσει χρησιμοποιούσε σε μεγάλη κλίμακα ένα σύστημα κοινοβουλευτικής διαφθοράς, είχε δημιουργήσει βαθύ ρήγμα μεταξύ του νόμιμου και του πραγματικού κράτους. Η αντιπολίτευση, αφού πολλές φορές επανέλαβε χωρίς αποτέλεσμα τις προτάσεις της για μεταβολή του εκλογικού νόμου και αύξηση του αριθμού των εκλογέων καθώς και για εισαγωγή μέτρων εναντίον της κοινοβουλευτικής διαφθοράς, στράφηκε κατευθείαν στην κοινή γνώμη με τη μέθοδο των πολιτικών συμποσίων (ειρηνικές εκδηλώσεις που θα έπρεπε να είχαν πείσει τον Γκιζό να υποχωρήσει). Ωστόσο μια πολύ σοβαρή οικονομική κρίση δημιουργούσε ευνοϊκές συνθήκες για εξέγερση. Η άστοχη απαγόρευση από τον Γκιζό, στις 12 Φεβρουαρίου 1848, του μεγάλου συμποσίου, που η αντιπολίτευση θα έκανε στο Παρίσι, άναψε τη φωτιά. Στις 23 Φεβρουαρίου ο λαός του Παρισιού επαναστάτησε και στις 24 ήταν ήδη κύριος της πόλης. Η απομάκρυνση του Γκιζό και η ανάθεση της πρωθυπουργίας πρώτα στον Μολέ και ύστερα στον Θιέρσο δεν ωφέλησαν σε τίποτα. Και η παραίτηση του Λουδοβίκου Φιλίππου υπέρ του εγγονού του, του μικρού κόμη του Παρισιού, όταν έγινε, ήταν πια αργά. Το πλήθος εισέβαλε στη βουλή και οι αρχηγοί της επανάστασης σχημάτισαν μια προσωρινή κυβέρνηση, που την αποτελούσαν δημοκρατικοί όπως ο Λαμαρτίν και σοσιαλιστές όπως ο Λουί Μπλαν. Αποφασίστηκε η εκλογή συντακτικής εθνοσυνέλευσης και, μετά από υπόδειξη του Μπλαν, θεσπίστηκε το δικαίωμα της εργασίας. Ιδρύθηκαν διάφορα εθνικά εργαστήρια που θα εξασφάλιζαν εργασία στους άνεργους. Αλλά οι εκλογείς φοβήθηκαν τις σοσιαλιστικές τάσεις της Γ.Ε. και έτσι στη συντακτική εθνοσυνέλευση επικράτησε μια μετριοπαθής αντισοσιαλιστική πλειοψηφία. Η αριστερά επιχείρησε να αντισταθεί και στις 15 Μαΐου οι εργάτες εισέβαλαν στη συνέλευση. Αλλά η αντίδραση της αστικής εθνοφρουράς κατέστειλε την επανάσταση και την επόμενη ημέρα ο Μπλαν έφευγε από την κυβέρνηση. Στις 21 Ιουνίου η συντακτική συνέλευση ψήφισε την κατάργηση των εθνικών εργαστηρίων. Επακολούθησε νέα λαϊκή εξέγερση στους παρισινούς δρόμους (24-25 Ιουνίου), που καταπνίγηκε με σκληρότατο τρόπο από τον υπουργό των Στρατιωτικών Καβενιάκ, ο οποίος από τις 28 Ιουνίου ανέλαβε την εκτελεστική εξουσία. Η συνέλευση ψήφισε ένα δημοκρατικό αλλά αντισοσιαλιστικό σύνταγμα και στις 10 Δεκεμβρίου εξελέγη πρόεδρος της δημοκρατίας, με πολύ μεγάλη πλειοψηφία, ο πρίγκιπας Λουδοβίκος Ναπολέων Βοναπάρτης· αυτό ήταν το πρώτο βήμα για την εγκαθίδρυση της Β’ Αυτοκρατορίας που έθεσε σε δοκιμασία τη δημοκρατική εξέλιξη της Γαλλίας. Η Γ.Ε. του 1848, που περιλάμβανε τάσεις δημοκρατικές, σοσιαλιστικές και μετριοπαθείς, κατέληξε στη δεύτερη Δημοκρατία και σημείωσε την πρώτη σημαντική ήττα των σοσιαλιστών, που είχαν ακόμα λίγους οπαδούς στη χώρα. Η αστική τάξη θριάμβευσε και πάλι, αλλά αυτή τη φορά υποχρεώθηκε να συγκρουστεί με εξαιρετική βιαιότητα με μια πολιτική δύναμη, που όλο και ωρίμαζε στην αριστερή της παράταξη. Η Γαλλική Επανάσταση σε πίνακα της εποχής (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). Ο αποκεφαλισμός του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΣΤ’ στις 21 Ιανουαρίου του 1793, σε πίνακα της εποχής. Η έφοδος στο Ανάκτορο του Κεραμεικού (10 Αυγούστου 1792).